Kerk Sint Antonius Abt | De Mortel

De Mortel. Kerk Sint Antonius Abt

In 1636 werd er voor het eerst gesproken over een kapel in De Mortel. Schijnbaar waren in dat jaar veel mensen in Gemert gestorven aan de pest. De begraafplaatsen vloeiden over en het heilighuisje in De Mortel kreeg zijn eigen begraafplaats. Het was toen waarschijnlijk een soort keske zoals die nu nog langs de wegen staan, gewijd aan Sint Antonius. Er zijn twee heiligen met die naam maar in dit geval gaat het om Sint Antius Abt. Dit is een heilige die veel werd aangeroepen tegen pest, roos, scheurbeuk, zweren en meer van dergelijke zaken. Er is of was ook een orde van Antonieten, dat waren religieuze ziekenverzorgers die vooral bij de pest werden ingeschakeld. Een heel toepasselijke patroonheilige dus voor die situatie. In meer moderne tijden is hij vooral krachtig tegen veeziekten en dan vooral varkensziekten. Hij heeft ook een varken aan zijn voeten staan. Overigens wordt geloofd dat het varken aan de afbeelding van Sint Antonius er aan toegevoegd is omdat de Antonieten het recht hadden om een aantal varkens los te hebben rondlopen in steden en dorpen. Ook stelt het varken zonde en verleiding voor (Die moest Sint Antonius nogal eens het hoofd bieden toen hij in de derde eeuw na Christus in de woestijn rondzwierf.) Zo'n honderd jaar geleden was het zaak om op 17 januari, dat is de feestdag van Sint Antonius, op zoek te gaan naar helmkruid, ook wel antonieskruid genoemd en dan daar een thee van te brouwen. Die thee genas kliergezwellen, bij varkens wel te verstaan. Overigens een moeilijke zaak want helmkruid is zoals de naam al zegt een kruid, en dus lastig te vinden in de winter. Zoals de weerspreuk voor 17 januari al zegt: Sint Antonius met zijn verken, Vader Abt van Kouderkerken, is er een die steeds verkiest dat het op zijn feestdag vriest.

Na vestiging van de begraafplaats bij het keske werd begonnen met de bouw van een daadwerkelijke kapel. Deze bouw duurde vijftig jaar. In de 19e eeuw werd die kapel helaas gesloopt en een nieuwe gebouwd maar de huidige kerk werd pas in 1904 opgericht. De parochie had eigenlijk niet het geld voor een nieuwe kerk maar de in de 19e eeuw gebouwde kapel was te klein en technisch niet in orde, wat meer voorkwam bij kerken uit die periode. Hij was onder toezicht van Waterstaat gebouwd en door hun ingenieurs gecontroleerd. Vele van deze kerken hadden last van mankementen en zijn vaak gesloopt. De huidige kerk is neogotisch, van rode baksteen met gele speklagen ertussen. Dit was een veelvoorkomende bouwstijl in die tijd.

Twee kerken

Tijdelijk had De Mortel twee kerken. De allereerste kapel waarvan de bouw gestart was in 1636 had twee eeuwen lang goed dienstgedaan maar in de 19e eeuw gingen stemmen op voor een nieuwe kerk. In 1849 is de nieuwe kapel gebouwd, deels met stenen van de oude. Dit was een waterstaatskerk, een kerk die met financiele steun van de Rijksoverheid is gebouwd, en waarvan de constructie nagerekend en goedgekeurd is door de ingenieurs van de Waterstaat. Hij is in neoclassicistische stijl gebouwd, de toonaangevende bouwstijl in die tijd voor zowel kerkelijke als niet-kerkelijke gebouwen. Deze bouwstijl is gebaseerd op gebouwen uit de Romeinse en Griekse oudheid. Desalniettemin de goedkeuring van Waterstaat vertoonde de kerk al snel na de bouw gebreken en was te klein voor de schare gelovigen van deze bloeitijd van het Rooms-Katholieke geloof. Naast de waterstaatskerk werd daarom de huidige kerk gebouwd. Oude Mortelnaren kunnen nog vertellen dat men korte tijd op los zand knielde in de kerk, omdat de plavuizen in de huidige kerk werden hergebruikt. Daarna is de waterstaatskerk gesloopt. Ook heeft de huidige kerk nog de klok van de allereerste kapel. De kerk heeft een toren aan de voorkant, twee kapellen naast de toren voor onder andere doopplechtigheden en een zevenzijdig koor met glas in lood ramen. Ten tijde van de bouw van de huidige kerk is ook het kerkhof vergroot.

Bronnen:

P. van den Elsen, A. Otten, De bouw van de kerk in Mortel, 1979, Heemkundekring De Kommanderij, Gemert

Van Zummeren, P., Volkswijsheid van dag tot dag: De eeuwigdurende Volkskalender, 2000, Uitgeverij BZZTôH, ?128;s-Gravenhage

Claes, J., Claes, A., Vincke, K., Sanctus: Meer dan 500 heiligen herkennen, 2002, Claes, J. en Uitgeverij Davidsfonds, Leuven